Na czym polega spirometria? Szczegółowy przewodnik po badaniu funkcji płuc
Spirometria to jedno z podstawowych badań diagnostycznych służących do oceny funkcji układu oddechowego. Dzięki niej możliwe jest szczegółowe określenie objętości i pojemności płuc oraz pomiar przepływu powietrza w drogach oddechowych podczas wdechu i wydechu. Jest to badanie nieinwazyjne, bezpieczne i stosunkowo proste do wykonania, jednak wymaga od pacjenta aktywnego zaangażowania i współpracy. W niniejszym artykule wyjaśniamy czym polega spirometria, jak się do niej przygotować, jakie są wskazania oraz jak interpretować wynik spirometrii.
Czym jest spirometria?
Spirometria to badanie czynnościowe płuc, które umożliwia ocenę objętości powietrza, jaką płuco może pomieścić, oraz szybkości, z jaką powietrze przepływa przez oskrzela. Wykonuje się ją przy pomocy specjalistycznego urządzenia – spirometru, który rejestruje zmiany objętości oddechowej oraz wartości przepływu w czasie.
Podczas badania pacjent oddycha przez ustnik połączony z aparatem pomiarowym. Na nos zakładany jest klips, który uniemożliwia oddychanie przez nos, tak aby cały przepływ powietrza odbywał się wyłącznie przez usta. Badanie pozwala ocenić wiele kluczowych parametrów pracy układu oddechowego, takich jak m.in.:
- FVC (Forced Vital Capacity) – natężona pojemność życiowa płuc,
- FEV1 – objętość powietrza wydmuchanego w pierwszej sekundzie forsownego wydechu,
- PEF – szczytowy przepływ wydechowy,
- MEF50 – przepływ wydechowy przy 50% objętości FVC,
- TV – objętość oddechowa (przeciętna objętość powietrza w czasie spokojnego oddychania),
- ERV/IRV – zapasowe objętości wydechowa i wdechowa.
Czym jest spirometr?
Spirometr to specjalistyczne urządzenie medyczne służące do przeprowadzania badania czynnościowego układu oddechowego, czyli spirometrii. Aparat ten pozwala na pomiar pojemności i objętości płuc oraz ocenę przepływu powietrza przez drogi oddechowe podczas wdechu i wydechu. Składa się z czujników przepływu powietrza, ustnika, z którym pacjent ma bezpośredni kontakt, oraz jednostki rejestrującej i analizującej dane. W nowoczesnych spirometrach dane są prezentowane w czasie rzeczywistym w formie liczbowej oraz graficznej (wykresy przepływ–objętość i objętość–czas), co umożliwia szybką i dokładną analizę funkcji płuc.
Na czym polega spirometria?
Badanie spirometryczne jest przeprowadzane w pozycji siedzącej, z zachowaniem wyprostowanej postawy ciała. Pacjent zostaje poinstruowany przez osobę przeprowadzającą badanie – zazwyczaj pielęgniarkę lub technika medycznego – jak prawidłowo wykonać głębokich wdechów i forsownych wydechów.
Pierwsza faza badania polega na spokojnym, rytmicznym oddychaniu. Następnie pacjent otrzymuje polecenie, by wziąć maksymalny wdech, po którym wykonuje szybki, maksymalnie głęboki wydech – aż do momentu, gdy w płucach nie pozostanie praktycznie żadna objętość powietrza. Ta sekwencja jest zwykle powtarzana 3–8 razy, aby uzyskać spójne wyniki.
W przypadku podejrzenia obturacji oskrzeli lub w celu oceny skuteczności leczenia można przeprowadzić spirometrię z próbą rozkurczową. Polega ona na wykonaniu badania, podaniu leku rozszerzającego oskrzela, a następnie powtórzeniu testu po ok. 15–20 minutach. Różnice w parametrach umożliwiają ocenę odwracalności obturacji – typowej m.in. dla astmy.
Wskazania do wykonania badania spirometrem
Spirometria znajduje szerokie zastosowanie w diagnostyce i monitorowaniu wielu chorób płuc, zarówno ostrych, jak i przewlekłych. Główne wskazania obejmują:
- podejrzenie astmy oskrzelowej,
- diagnostykę i kontrolę POChP (Przewlekłej Obturacyjnej Choroby Płuc),
- ocenę wydolności układu oddechowego przed zabiegami chirurgicznymi,
- nawracające infekcje dolnych dróg oddechowych,
- przewlekły kaszel, duszność, świszczący oddech,
- monitorowanie przebiegu i leczenia chorób takich jak sarkoidoza czy zwłóknienie płuc,
- ocena stanu zdrowia u osób narażonych zawodowo na pyły i gazy drażniące.
Badanie może być również elementem orzecznictwa lekarskiego, np. przy kwalifikacji do pracy w warunkach szczególnych lub przy ocenie zdolności do uprawiania sportu.
Przeciwwskazania do spirometrii
Chociaż spirometria jest badaniem bezpiecznym, istnieją pewne przeciwwskazania – zarówno bezwzględne, jak i względne. Do przeciwwskazań bezwzględnych należą m.in.:
- świeży zawał serca lub udar mózgu (do 3 miesięcy),
- tętniaki (aorty, mózgowia),
- niedawne operacje okulistyczne lub neurochirurgiczne,
- odma opłucnowa,
- niestabilna choroba serca – np. ciężkie zaburzenia rytmu.
Przeciwwskazania względne obejmują bóle klatki piersiowej, zawroty głowy, krwioplucie, przewlekły kaszel, silne nudności czy niedawne operacje w obrębie brzucha lub klatki piersiowej. Zawsze należy poinformować personel medyczny o stanie zdrowia przed rozpoczęciem badania.
Wyniki pomiaru spirometrii
Wyniki pomiaru spirometrii przedstawiane są zarówno w postaci liczbowej, jak i graficznej. Kluczowe parametry to m.in. FVC (natężona pojemność życiowa), FEV1 (natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa) oraz stosunek FEV1/FVC, który pozwala odróżnić zaburzenia obturacyjne (np. w astmie, POChP) od restrykcyjnych (np. w zwłóknieniu płuc). Wyniki porównuje się do wartości referencyjnych dla wieku, płci, wzrostu i masy ciała pacjenta. Spójność trzech najlepszych manewrów wydechowych decyduje o rzetelności badania, dlatego interpretacja wyników spirometrii powinna być zawsze przeprowadzona przez lekarza, najczęściej pulmonologa.
Przygotowanie do badania
Aby uzyskać wiarygodny wynik badania, pacjent musi się odpowiednio przygotować:
- Na 24 godziny przed badaniem: unikać alkoholu i palenia papierosów.
- Na 2 godziny przed badaniem: nie spożywać obfitych posiłków, unikać kawy i napojów z kofeiną.
- Na 30–60 minut przed badaniem: unikać wysiłku fizycznego, odpocząć i nie przyjmować leków wziewnych (chyba że lekarz zdecyduje inaczej).
- Należy ubrać się w luźne, niekrępujące ruchów ubranie – napięcie w obrębie klatki piersiowej może zafałszować pomiar.
W przypadku regularnego stosowania leków wziewnych lub rozszerzających oskrzela należy skonsultować z lekarzem konieczność ich odstawienia przed badaniem.
Parametry oceniane podczas spirometrii
W wyniku spirometrii lekarz analizuje wiele zmiennych. Najważniejsze z nich to:
- FVC (Forced Vital Capacity) – ilość powietrza, jaką pacjent może wydmuchać z płuc po maksymalnym wdechu,
- FEV1 (Forced Expiratory Volume in 1 second) – objętość wydechowa w pierwszej sekundzie forsownego wydechu,
- FEV1/FVC – stosunek FEV1 do FVC – kluczowy wskaźnik rozróżniający obturację od restrykcji,
- PEF (Peak Expiratory Flow) – szczytowy przepływ wydechowy,
- MEF25/50/75 – przepływy powietrza przy 25%, 50% i 75% objętości wydechu.
Dzięki tym danym można stwierdzić, czy występuje obturacja (typowa dla POChP i astmy) lub restrykcja (np. w chorobach śródmiąższowych płuc).
Interpretacja wyniku spirometrii
Wynik spirometrii jest przedstawiany w postaci liczbowej i graficznej. Graficznie przyjmuje formę wykresów: przepływ-objętość i objętość-czas. Oceny dokonuje lekarz – najczęściej pulmonolog – na podstawie odniesienia wartości uzyskanych do norm ustalonych dla wieku, płci, wzrostu i rasy pacjenta.
Za prawidłowy wynik uznaje się zwykle wartości FVC i FEV1 przekraczające 80% wartości należnej oraz stosunek FEV1/FVC powyżej 70%.
Gdzie można wykonać spirometrię?
Spirometria wykonywana jest w przychodniach, poradniach pulmonologicznych, ośrodkach rehabilitacji oddechowej, a także w wielu szpitalach. Wymaga skierowania od lekarza, zwykle internisty lub pulmonologa, który wskaże również, czy konieczne jest odstawienie leków przed badaniem.
Potrzebujesz sprzętu do spirometrii? Sprawdź ofertę Dagamed
Jeśli prowadzisz gabinet pulmonologiczny, przychodnię POZ lub placówkę diagnostyczną i potrzebujesz narzędzi do wykonania spirometrii, w sklepie Dagamed znajdziesz wszystko, co niezbędne do przeprowadzenia badania czynnościowego układu oddechowego. W ofercie dostępne są nowoczesne spirometry, jednorazowe ustniki, filtry bakteryjno-wirusowe, maski i oprogramowanie do analizy wyników. Wszystkie produkty są zgodne z aktualnymi standardami medycznymi i zapewniają precyzyjny oraz bezpieczny przebieg badania spirometrycznego u dorosłych i dzieci.
Podsumowanie
Spirometria to badanie, które dostarcza nieocenionych informacji o funkcjonowaniu układu oddechowego. Dzięki pomiarom takich parametrów jak objętość płuc przepływ powietrza, czy pojemność życiowa, możliwe jest rozpoznanie wielu chorób, monitorowanie ich przebiegu oraz ocena skuteczności leczenia.
Niezależnie od tego, czy pacjent cierpi na astmę, POChP, czy inne schorzenia płuc, badanie spirometryczne stanowi kluczowy element w diagnostyce i terapii. Odpowiednio przygotowany pacjent oraz dobrze przeprowadzone badanie to warunki konieczne, by wynik badania był rzetelny i pomocny w procesie leczenia.
